KAYIT DIŞI EKONOMİNİN ORTAYA ÇIKIŞ SEBEPLERİ
Hiçbir ülkede sıfırlanamayan, bizim ülkemizde de önemli boyutlara ulaşan ve vergi kayıp ve kaçaklarının nedenleri arasında gösterilen sebepleri şöyle sıralayabiliriz ( Tosuner, s.65 ):
1. Mali ekonomik nedenler ( Enflasyon, gelir dağılımı, vergi adaleti).
2. Hukuki nedenler ( Yasaların basit ve açık olmaması, sık değişikliğe uğraması, vergi oranlarının yüksek oluşu, istisna ve muafiyetler, üniter yapının bozulması, defter tutma hadleri).
3. İdari nedenler ( Vergi idaresinin organik yapısı, teknik yapı, personel yapısı ve denetim mekanizması).
4. Sosyal nedenler ( Vergi ahlakı, mükellef psikolojisi ve tarihsel nedenler)
5. Siyasal nedenler ve baskı gruplarından kaynaklanan nedenler.
Kayıt dışı ekonomi oluşumunda, özellikle gelişmekte olan ülkelerde ekonominin genel verimsizliği ve yaygın işsizlik önemli etkilerdendir. Üretim sürecinde varolan genel verimsizlik düzeyi yükümlüyü kârı artırmaya yönelik olarak, maliyet unsurlarından tasarrufa yöneltir. Bu yöneliş, vergi dairesine düşük gelir göstermek yada beyanname vermemek şeklinde ortaya çıkabilir. Vergi dışına çıkışın vergi ve benzeri bir başka nedeni ise, emek üzerindeki sosyal güvenlik ve benzeri yükümlülüklerdir. Emek ücretini düşük göstererek yada gizleyerek söz konusu yükümlülüklerden kurtulunabilir. Vergi denetimi etkinliğine bağlı olarak, üretimde verimliliği telafi edebilmek ve emek maliyetinden tasarruf sağlayabilmek için geniş bir enformel sektör oluşturulur. İlginç olarak söz konusu enformel sektör formel sektör tarafından destek görür.
Kayıt dışı ekonominin oluşmasına neden olan diğer bir faktör de devletin ekonomiye yasaklayıcı ve/veya düzenleyici müdahaleleri sonucunda, bu tür müdahalelerden kaçınmaya çalışanların kayıt dışı alana kaymalarıdır. Devletin ekonomiye yasaklayıcı ve düzenleyici müdahalesi sonucunda oluşan kayıt dışı sektör daha çok yasadışı ekonomik alanının genişletilmesine katkıda bulunur ( Yılmaz, 1998,20 ).
